ڊاڪٽر احسان دانش
سچل سرمست جو آدرشي سماج وارو تصور
۽ سنڌي سماج
سنڌي سماج صدين کان پيڙا جي پاڇولي ۾ رهيو آهي. ڪڏهن ڌارين جا حملا ۽ يلغارون ڪڏهن پنهنجن جا ڪيس. ڪڏهن سنڌي ماڻهن جي سينن تي سنگينون اڀيون ڪيون ويون ته ڪڏهن ڌارين جي گھوڙن جا سنب رکيا ويا. سنڌ جي سڄي تاريخ اهڙن دل خراش واقعن سان ڀري پئي آهي. سنڌ جي تاريخ ۾ ڪهڙو دور آهي، جنهن ۾ سنڌ جي ماڻهوءَ سُک جو ساهه کنئون هجي. جيڪڏهن ڳالهه عرب دور کان شروع ڪجي ته اها پهرين ڪاري ضرب ئي ته هئي، جيڪا سنڌ جي اصلوڪن (Indigenous) ماڻهن پنهنجن ذهنن، ضميرن ۽ جسمن تي سَٺي. سومرن جي صاحبي ۾ به سنڌي ماڻهوءَ کي ڪا سُک جي ڇانوَ نصيب نه ٿي ۽ ڌارين جا ڪَٽڪ سنڌ تي ڪاهيندا رهيا. سما ڄام به پنهنجي اقتدار جي نشي ۾ عوام کي وساري ويٺا هئا. خاص طور ڄام فيروز جي زماني ۾ سنڌ اندر خانه جنگي ۽ اندروني خلفشار سنڌي سماج کي ڀڃي ڀورا ڪري ڇڏيو، جنهن ڪري هڪ ڌاري رهزن شاهه بيگ ارغون کي سنڌ تي قابض ٿيڻ جو موقعو ملي ويو.
ارغونن جي آزارن ۾ سنڌي ماڻهن آهون ڀريندي گذاريو، ان دور ۾ سنڌ مٿان ظلم جي رات هئي، هو ڏاڍا ظالم، رهزن، سفاڪ ۽ قاتل هيا. شاهه بيگ ارغون ۽ شاهه حسن ارغون ڌرتيءَ ڌڻين تي ڏاڍ ۽ ڏهڪاءَ جي نشاني بڻجي آيا. ترخانَ وري غاصب ۽ قبضاگير، دهشتگرد، داداگير ۽ قهاري بڻجي قوم تي ڪڙڪيا، ”هوٿي“ ۽ ”نوٿي“ جهڙن جلادن جون تلوارون سنڌي ماڻهن جون سسون ڌڙن کان ڌار ڪنديون رهيون. مغلن مقامي ماڻهن کي غلاميءَ جي زنجيرن ۾ جڪڙي سوگھو ڪري ڇڏيو ۽ کين ساهه کڻڻ جي سهولت به سولي نه نٿي ملي. هن ئي دور ۾ پورچيگيزن ٺٽي تي حملو ڪري وڏي لٽ مار ۽ قتل و غارت گري ڪئي. ڪلهوڙا، مغل سلطنت جا غلامَ ۽ هٿ ٻڌا ٻانها ٿي بيٺا، جنهن جو نتيجو به خلقِ خدا ڀوڳيو. ڌارين جي ڪاهن جو نه کٽندڙ سلسلو ۽ اندروني جهڳڙن جي پاڙ پٽجي نه سگھي. نادر شاهه افغاني، سنڌ کي رت جو غسل ڏياريو، مدد خان پٺاڻ سنڌ تي ڪاهه ڪري ظلم جي بازار گرم ڪئي، ميان يار محمد ڪلهوڙي، جھوڪ ڌڻي شاهه عنايت جي سر جو سودو مغلن سان ڪري ”خدايار“ جو لقب حاصل ڪيو، مطلب سنڌ جي ماڻهن کي رَت جا ڳوڙها روئاريو ويو.
